Beyaz dökme demir: Çaya koyduğumuz şeker gibi karbon da sıvı demirde tamamen çözünür. Sıvı içinde çözünen bu karbon, dökme demir katılaşırken sıvı demirden ayrılamıyorsa ve yapı içinde tamamen çözünmüş halde kalıyorsa ortaya çıkan yapıya beyaz dökme demir diyoruz. Oldukça kırılgan bir yapıya sahip olan beyaz dökme demir, kırıldığında parlak, beyaz bir renk gösterdiği için beyaz dökme demir olarak anılır.
Gri dökme demir: Sıvı dökme demir katılaşırken, çaydaki şeker gibi sıvı metalde çözünen karbon, katılaşma sırasında ayrı bir faz olarak ortaya çıkabilir. Böyle bir yapıyı mikroskop altında incelediğimizde karbonun ayrışarak grafit şeklinde çıplak gözle görülebilen ayrı bir yapıya dönüştüğünü görürüz. Bu tip dökme demirlere gri dökme demir diyoruz çünkü karbonun lameller yani katmanlar halinde göründüğü bu yapı kırıldığında mat ve gri bir renk ortaya çıkıyor.
Noktalı dökme demir: Yukarıda bahsettiğimiz beyaz dökme demirler hızlı soğuma koşullarında ortaya çıkarken, gri dökme demirler nispeten daha yavaş soğuma koşullarında ortaya çıkar. Dökülen parçanın soğuma hızı beyazdan griye geçişin gerçekleştiği bir aralığa denk gelirse gri ve beyaz yapıların bir arada ortaya çıktığını görmek mümkündür. Bu dökme demirlere benekli diyoruz çünkü böyle bir parçayı kırdığımızda beyaz zemin üzerinde gri adacıklar ortaya çıkıyor.
Temperlenmiş dökme demir: Bu tip dökme demir aslında beyaz dökme demir olarak katılaştırılmıştır. Yani dökme demirin katılaşması sağlanarak karbonun yapı içerisinde tamamen çözünmüş halde kalması sağlanır. Daha sonra katılaşan beyaz dökme demir ısıl işleme tabi tutularak yapıda çözünen karbonun yapıdan ayrılması sağlanır. Bu ısıl işlemden sonra karbonun düzensiz şekilli, kümelenmiş küreler halinde ortaya çıktığını görüyoruz.
Bu sınıflandırmaya ek olarak eğer karbon katılaşma sonucu yapıdan ayrılabilmişse (gri dökme demirlerde olduğu gibi), ortaya çıkan grafitin biçimsel özelliklerine bakarak başka bir sınıflandırma daha yapabiliriz:
Gri (lamelli grafit) dökme demir: Karbonun katılaşarak lahana yaprakları gibi katmanlı bir grafit yapısı oluşturması durumunda, bu tür dökme demirleri gri veya katmanlı grafitli dökme demir olarak adlandırırız. Oksijen ve kükürtün nispeten yüksek olduğu alaşımlarda oluşan bu yapıyı, yüksek ısı iletkenliği sayesinde fazla büzülme eğilimi göstermeden katılaştırabiliyoruz.
Küresel grafitli dökme demir: Adından da anlaşılacağı gibi bu yapıda karbonun küresel grafit topları halinde göründüğünü görüyoruz. Grafitin katmanlı bir yapı yerine küresel bir yapıya dönüşmesi için sıvıdaki oksijen ve kükürtün belirli bir düzeyin altına düşürülmesi gerekir. Bu nedenle küresel grafitli dökme demir üretirken, sıvı metali, oksijen ve kükürt ile çok hızlı reaksiyona girebilen magnezyum ile işlemden geçirip kalıplara döküyoruz.
Vermiküler grafitli dökme demir: Küresel grafitli dökme demirin üretimi sırasında uygulanan magnezyum işlemi yetersiz kalırsa ve grafit tamamen küreselleştirilemezse vermiküler (veya kompakt) dediğimiz bu grafit yapısı ortaya çıkabilir. Lamel ve küresel grafit türleri arasında bir geçiş formu olan vermiküler grafit, dökme demire küresel grafitin yüksek mekanik özelliklerini kazandırmakla kalmaz, aynı zamanda yüksek ısı iletkenliği sayesinde büzülme eğilimini de azaltır. Küresel grafitli dökme demir üretiminde hata olarak değerlendirilen bu yapı, yukarıda saydığımız avantajlardan dolayı birçok dökümhane tarafından bilinçli olarak dökülmektedir.
Gönderim zamanı: Mart-29-2023